Hãy tưởng tượng một buổi chiều tan tầm ở Hà Nội hay TP.HCM. Tiếng còi xe inh ỏi, những dòng phương tiện chen chúc nhau từng centimet, và đâu đó là sự mệt mỏi, căng thẳng hiện rõ trên khuôn mặt của mỗi tài xế. Giữa khung cảnh hỗn loạn ấy, một chiếc xe lướt đi nhẹ nhàng, không một cú giật phanh, không một pha lạng lách “thót tim”. Bên trong, không có ai ngồi ở ghế lái. Chào mừng bạn đến với tương lai không còn xa – kỷ nguyên của Robotaxi.
- Mời các bạn đón đọc loạt bài viết: Xe tự hành.
Trong nhiều năm, xe tự hành vẫn luôn là một khái niệm vừa hấp dẫn vừa gây e ngại, giống như một nhân vật trong phim khoa học viễn tưởng. Nhưng hôm nay, chúng không còn là viễn cảnh. Những chiếc Robotaxi từ Waymo, Cruise, Baidu đang lăn bánh thực sự trên đường phố các đô thị lớn, tích lũy hàng triệu kilomet và âm thầm viết lại định nghĩa về di chuyển.
Tuy nhiên, câu hỏi lớn nhất vẫn lơ lửng trong không khí, hệt như một đám mây hoài nghi: Liệu chúng ta có thực sự có thể tin tưởng giao phó mạng sống của mình cho một cỗ máy được điều khiển bởi thuật toán? Liệu Robotaxi có thể phá vỡ định kiến cố hữu về sự “vô tri” của máy móc để trở thành biểu tượng mới của sự an toàn và tin cậy?
Bài viết này của XecoV sẽ đi sâu vào “bộ não” của những cỗ xe tương lai, mổ xẻ những con số thống kê lạnh lùng nhưng đầy thuyết phục, và phác họa bức tranh toàn cảnh về một cuộc cách mạng đang diễn ra trên bốn bánh xe.
1. “Mắt Thần” và “Bộ Não” AI: Giải Mã Công Nghệ Cốt Lõi
Để hiểu tại sao một chiếc Robotaxi có thể an toàn hơn con người, chúng ta cần phải giải mã hệ thống thần kinh kỹ thuật số của nó. Về cơ bản, một chiếc xe tự hành cấp độ 4 hoặc 5 (cấp độ hoạt động của Robotaxi) là một siêu máy tính di động, được trang bị một tổ hợp cảm biến tinh vi hoạt động như những giác quan siêu phàm.
- LiDAR (Light Detection and Ranging): Đây được coi là “đôi mắt vàng” của xe tự hành. LiDAR phát ra hàng triệu tia laser mỗi giây, tạo ra một bản đồ 3D chi tiết, chính xác đến từng centimet về môi trường xung quanh xe, bất kể ngày hay đêm. Nó có thể “nhìn thấy” hình dạng, kích thước và khoảng cách của mọi vật thể, từ một chiếc xe tải lớn đến một chú chó nhỏ đang băng qua đường.
- Radar: Nếu LiDAR là đôi mắt tinh tường, thì Radar là giác quan có khả năng “nhìn” xuyên thấu. Sóng vô tuyến của Radar không bị ảnh hưởng bởi điều kiện thời tiết xấu như mưa lớn, sương mù dày đặc hay bão tuyết – những tình huống mà mắt người và camera thường “bó tay”. Nó đặc biệt hiệu quả trong việc phát hiện tốc độ và hướng di chuyển của các vật thể khác.
- Camera: Camera độ phân giải cao cung cấp thông tin ngữ cảnh mà LiDAR và Radar không thể. Chúng đọc các biển báo giao thông, nhận diện vạch kẻ đường, phân biệt đèn tín hiệu, và quan trọng nhất là “hiểu” được các tín hiệu phi ngôn ngữ của con người, như một cảnh sát giao thông đang ra hiệu lệnh hay một người đi bộ có ý định băng qua đường.
Dữ liệu từ ba “giác quan” này được tổng hợp lại thông qua một quá trình gọi là “sensor fusion” (hợp nhất cảm biến). Dữ liệu hợp nhất sau đó được đưa vào “bộ não” của chiếc xe – một hệ thống máy tính cực mạnh chạy các thuật toán trí tuệ nhân tạo (AI) phức tạp. Bộ não này thực hiện ba nhiệm vụ chính:
- Perception (Nhận thức): Xây dựng một mô hình 3D toàn diện về thế giới xung quanh, xác định và phân loại mọi vật thể (xe cộ, người đi bộ, người đi xe đạp, chướng ngại vật).
- Prediction (Dự đoán): Dựa trên dữ liệu và các mô hình hành vi đã học, AI dự đoán hành động tiếp theo của các vật thể. Ví dụ, nó dự đoán chiếc xe phía trước có thể sẽ chuyển làn, hoặc người đi bộ ở góc đường sắp bước xuống lòng đường.
- Planning (Lên kế hoạch): Từ những dự đoán đó, hệ thống sẽ vạch ra một quỹ đạo di chuyển an toàn và mượt mà nhất, quyết định khi nào nên tăng tốc, phanh, hoặc đánh lái.
Tất cả quá trình này diễn ra hàng chục lần mỗi giây, với khả năng quan sát 360 độ và không bao giờ bị mệt mỏi, mất tập trung hay say xỉn – những yếu tố chiếm tới 94% nguyên nhân gây ra tai nạn giao thông ở người, theo một báo cáo của Cục Quản lý An toàn Giao thông Đường cao tốc Quốc gia Hoa Kỳ (NHTSA).
Nguồn tham khảo:
- National Highway Traffic Safety Administration (NHTSA), “Critical Reasons for Crashes Investigated in the National Motor Vehicle Crash Causation Survey”, https://crashstats.nhtsa.dot.gov/Api/Public/ViewPublication/812115
- Waymo Driver, https://waymo.com/waymo-driver/
2. Những Con Số Không Biết Nói Dối: An Toàn Là Trên Hết?
Lý thuyết là vậy, nhưng thực tế thì sao? Các công ty tiên phong như Waymo (công ty con của Alphabet/Google) và Cruise (thuộc General Motors) đã công bố những báo cáo an toàn ấn tượng, dựa trên hàng chục triệu dặm đường vận hành thực tế.
Tháng 2 năm 2024, Waymo đã công bố một nghiên cứu mang tính bước ngoặt, so sánh hiệu suất an toàn của họ với dữ liệu tai nạn của con người tại các khu vực hoạt động. Sau khi đi được hơn 7,1 triệu dặm hoàn toàn tự hành, Waymo đã chứng minh:
- Giảm 85% số vụ tai nạn có thương tích (từ nhẹ đến nặng) so với tài xế con người.
- Giảm 57% số vụ tai nạn được cảnh sát báo cáo.
Nói một cách đơn giản, trên cùng một quãng đường, xác suất bạn gặp phải một vụ va chạm khi đi xe Waymo thấp hơn đáng kể so với khi một người bình thường cầm lái.
- Nguồn tham khảo: Waymo Safety Report
Tất nhiên, con đường không phải lúc nào cũng trải hoa hồng. Cruise đã phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng vào cuối năm 2023 sau một vụ tai nạn ở San Francisco, dẫn đến việc đình chỉ hoạt động trên toàn quốc. Tuy nhiên, sự cố này, dù đáng tiếc, lại trở thành một bài học đắt giá cho toàn ngành. Nó cho thấy tầm quan trọng của sự minh bạch và sự cần thiết của một khung pháp lý chặt chẽ. Sau một thời gian tái cấu trúc và cải tiến quy trình an toàn, Cruise đã bắt đầu hoạt động trở lại ở một số thành phố, cho thấy sự quyết tâm và khả năng học hỏi từ sai lầm.
Điều quan trọng cần nhấn mạnh là: mục tiêu của Robotaxi không phải là sự hoàn hảo tuyệt đối (zero accidents) – một điều không tưởng trong môi trường giao thông phức tạp. Mục tiêu của chúng là an toàn hơn một cách có thể chứng minh được so với tài xế con người. Và các dữ liệu ban đầu đang cho thấy chúng đi đúng hướng.
3. Cuộc Đua Toàn Cầu: Ai Đang Dẫn Đầu?
Cuộc cách mạng Robotaxi không chỉ diễn ra ở Thung lũng Silicon. Đây là một cuộc đua toàn cầu với những tay chơi sừng sỏ.
- Hoa Kỳ: Waymo và Cruise rõ ràng là hai cái tên dẫn đầu về quy mô triển khai thương mại. Waymo đã hoạt động tại Phoenix, San Francisco, Los Angeles và Austin, trong khi Cruise cũng đang dần trở lại. Tesla, với cách tiếp cận dựa trên camera (Tesla Vision) và hệ thống Full Self-Driving (FSD), cũng là một thế lực đáng gờm, dù triết lý của họ khác biệt và vẫn yêu cầu sự giám sát của người lái.
- Trung Quốc: Với sự hậu thuẫn mạnh mẽ từ chính phủ, các gã khổng lồ công nghệ Trung Quốc đang tăng tốc. Baidu Apollo và Pony.ai đã triển khai dịch vụ Robotaxi tại nhiều siêu đô thị như Bắc Kinh, Thượng Hải, Quảng Châu và Thâm Quyến. Quy mô và tốc độ thu thập dữ liệu tại thị trường tỷ dân này đang mang lại cho họ một lợi thế cạnh tranh khổng lồ.
- Châu Âu: Lục địa già có phần thận trọng hơn, tập trung nhiều vào việc xây dựng khung pháp lý. Tuy nhiên, các công ty như Mobileye (thuộc Intel) đang thử nghiệm rộng rãi ở Đức, và các nhà sản xuất ô tô truyền thống như Mercedes-Benz và Volkswagen cũng đang đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ tự hành.
Tại Việt Nam, dù Robotaxi vẫn còn là một viễn cảnh tương lai, nhưng những bước tiến của các tập đoàn trong nước như VinFast với các tính năng hỗ trợ lái (ADAS) tiên tiến trên các dòng xe điện cũng là một bước đệm quan trọng, cho thấy ngành công nghiệp ô tô Việt Nam không đứng ngoài cuộc chơi công nghệ này.
4. Thách Thức và Định Kiến: “Con Đường Gập Ghềnh” Phía Trước
Bất chấp những tiến bộ vượt bậc, con đường để Robotaxi trở nên phổ biến vẫn còn nhiều chông gai.
- Các “Trường Hợp Bất Thường” (Edge Cases): Giao thông luôn đầy rẫy những tình huống không thể lường trước: một quả bóng lăn ra đường, một công trường xây dựng đột ngột xuất hiện, hay những hành vi lái xe “khó đỡ” của người khác. Việc lập trình cho AI xử lý mượt mà tất cả các kịch bản này là một thách thức kỹ thuật khổng lồ.
- Khung Pháp Lý: Ai sẽ chịu trách nhiệm khi một chiếc Robotaxi gây tai nạn? Nhà sản xuất xe, công ty phần mềm, hay chủ sở hữu? Việc xây dựng một bộ luật toàn diện cho xe tự hành là yếu-tố-sống-còn để công nghệ này được chấp nhận rộng rãi.
- Chi Phí và Cơ Sở Hạ Tầng: Hệ thống cảm biến và máy tính trên một chiếc Robotaxi hiện tại vẫn còn rất đắt đỏ. Ngoài ra, để hoạt động hiệu quả, chúng cần có bản đồ số độ nét cao (HD Maps) và kết nối 5G ổn định.
- Rào Cản Lớn Nhất – Lòng Tin Của Công Chúng: Đây có lẽ là thách thức khó khăn nhất. Sau nhiều thập kỷ tự tay điều khiển, việc đặt niềm tin vào một cỗ máy là một bước nhảy vọt về tâm lý. Một video về sự cố của Robotaxi có thể lan truyền với tốc độ chóng mặt trên mạng xã hội, gây ra sự sợ hãi và hoài nghi, dù cho hàng triệu chuyến đi an toàn khác không hề được nhắc tới.
Góc nhìn XecoV
Nói thật nhé, lần đầu tiên mà bạn ngồi vào một chiếc xe không người lái, cảm giác chắc chắn sẽ là một mớ hỗn độn thú vị: 50% là kinh ngạc như một đứa trẻ lần đầu thấy phép màu, và 50% còn lại là cái nắm tay siết chặt vào ghế, thầm thì “lạy trời nó đừng đưa con đi lạc vào gầm xe tải”. Đó là một phản ứng rất “người”. Chúng ta, về bản chất, là những sinh vật thích kiểm soát.
Và đó chính là định kiến lớn nhất mà Robotaxi phải vượt qua. Chúng ta thường nhìn vào những video về các sự cố đơn lẻ của xe tự hành và vội vàng kết luận: “Thấy chưa, máy móc không đáng tin!” Nhưng chúng ta lại quên mất rằng mỗi ngày, trên khắp thế giới, có hàng nghìn vụ tai nạn thảm khốc do con người gây ra – do say xỉn, do nhắn tin, do một giây phút lơ là. Chúng ta đã quá quen với sai lầm của con người đến mức chấp nhận nó như một phần tất yếu của cuộc sống.
Robotaxi không hứa hẹn một thế giới không tai nạn. Chúng hứa hẹn một thế giới ít tai nạn hơn một cách đáng kể. Chúng là những tài xế không bao giờ biết mệt, không bao giờ nổi nóng, không bao giờ liếc nhìn điện thoại. Chúng có tầm nhìn 360 độ và phản xạ nhanh hơn hàng trăm lần so với nhà vô địch F1.
Hãy thử tưởng tượng về một tương lai nơi người già và người khuyết tật có thể tự do đi lại. Một tương lai nơi chúng ta có thể làm việc, đọc sách, hay thậm chí chợp mắt trên đường đi làm, biến thời gian “chết” trong giao thông thành những khoảnh khắc hữu ích. Một tương lai nơi các thành phố bớt tắc nghẽn, bớt ô nhiễm và quan trọng nhất là an toàn hơn cho con em chúng ta.
Cuộc cách mạng Robotaxi không phải là câu chuyện về việc máy móc thay thế con người. Đó là câu chuyện về việc công nghệ bù đắp cho những điểm yếu cố hữu của con người để tạo ra một hệ thống tốt đẹp hơn. Con đường phía trước chắc chắn sẽ còn gập ghềnh, với những thử nghiệm, những sai sót và cả những cuộc tranh cãi nảy lửa. Nhưng bánh xe lịch sử đã bắt đầu lăn, và nó đang lăn về một tương lai tự hành.
Và có lẽ, một ngày không xa, khi nhìn lại những thước phim về cảnh giao thông hỗn loạn của thập niên 2020, con cháu chúng ta sẽ phải thốt lên: “Không thể tin được ngày xưa người ta lại tự lái những cỗ máy nguy hiểm như vậy!”
