SAE J3016: ‘Bản Hiến Pháp’ Của Thế Giới Xe Tự Hành – Phân Tích Toàn Diện 6 Cấp Độ

Khi nói về xe tự hành, các thuật ngữ như “tự lái một phần”, “tự lái có điều kiện”, “tự lái hoàn toàn” thường được sử dụng một cách thiếu nhất quán, gây ra nhiều nhầm lẫn nguy hiểm. Để giải quyết vấn đề này, Hiệp hội Kỹ sư Ô tô Quốc tế (SAE International) đã xây dựng một tiêu chuẩn toàn cầu mang tên SAE J3016™, thiết lập một ngôn ngữ chung để định nghĩa các cấp độ tự động hóa lái xe.

Trước hết, hãy làm rõ thắc mắc “5 hay 6 cấp độ?”. Tiêu chuẩn SAE J3016 định nghĩa 6 cấp độ, được đánh số từ 0 đến 5.

Điều quan trọng nhất cần nắm vững là “vạch phân cách” trọng yếu giữa Cấp độ 2 và Cấp độ 3. Đây là điểm mà trách nhiệm lái xe chuyển từ con người sang hệ thống tự động.

Phân Chia Trách Nhiệm: Ai Thực Sự Đang Lái Xe?

Trước khi đi vào chi tiết từng cấp độ, chúng ta cần hiểu rõ hai nhóm chính:

• Nhóm 1: Cấp độ 0 – 2 (Hệ thống Hỗ trợ Lái xe – Driver Support Systems)
  • Bản chất: Các tính năng này chỉ hỗ trợ người lái.
  • Trách nhiệm: Người lái phải liên tục giám sát môi trường xung quanh (nhìn đường), và luôn sẵn sàng điều khiển xe (tay trên vô lăng hoặc trong tư thế sẵn sàng). Con người chịu trách nhiệm hoàn toàn cho sự an toàn của phương tiện.
• Nhóm 2: Cấp độ 3 – 5 (Hệ thống Lái xe Tự động – Automated Driving Systems)
  • Bản chất: Hệ thống tự động thực sự lái xe trong những điều kiện nhất định.
  • Trách nhiệm: Khi được kích hoạt, hệ thống sẽ đảm nhận nhiệm vụ lái và giám sát môi trường. Người lái có thể tạm thời không cần chú ý (eyes off), nhưng phải sẵn sàng lấy lại quyền kiểm soát khi hệ thống yêu cầu.

Bây giờ, hãy cùng phân tích chi tiết từng cấp độ.

Giải Thích Chi Tiết 6 Cấp Độ Tự Hành

Cấp độ 0: Không Tự Động Hóa (No Driving Automation)

• Ai chịu trách nhiệm? Con người 100%.
• Mô tả: Người lái thực hiện toàn bộ các tác vụ lái xe: đánh lái, tăng tốc, phanh. Các hệ thống cảnh báo (ví dụ: cảnh báo điểm mù, cảnh báo va chạm phía trước) có thể tồn tại, nhưng chúng không có khả năng điều khiển phương tiện.
• Ví dụ thực tế: Hầu hết các xe ô tô sản xuất trước những năm 2010. Một chiếc Toyota Vios hay Honda City phiên bản tiêu chuẩn không có các tính năng hỗ trợ tiên tiến.

Cấp độ 1: Hỗ trợ Người Lái (Driver Assistance)

• Ai chịu trách nhiệm? Con người.
• Mô tả: Hệ thống có thể hỗ trợ MỘT trong hai tác vụ: điều khiển dọc (ga/phanh) HOẶC điều khiển ngang (đánh lái), nhưng không thể làm cả hai cùng lúc.
• Ví dụ thực tế:
  • Kiểm soát hành trình thích ứng (Adaptive Cruise Control – ACC): Xe tự động giữ khoảng cách với xe phía trước bằng cách tăng/giảm tốc. Người lái vẫn phải tự đánh lái.
  • Hỗ trợ giữ làn đường (Lane Keeping Assist – LKA): Xe tự động đánh lái nhẹ để giữ xe đi giữa làn. Người lái vẫn phải tự điều khiển ga/phanh.

Cấp độ 2: Tự Động Hóa Một Phần (Partial Driving Automation)

• Ai chịu trách nhiệm? Con người.
• Mô tả: Đây là cấp độ phổ biến nhất hiện nay. Hệ thống có thể kiểm soát CẢ HAI tác vụ: điều khiển dọc (ga/phanh) VÀ điều khiển ngang (đánh lái) cùng một lúc. Tuy nhiên, người lái PHẢI liên tục giám sát và sẵn sàng can thiệp ngay lập tức.
• Ví dụ thực tế:
  • Tesla Autopilot / Full Self-Driving (FSD) Beta: Dù tên gọi là “Tự lái hoàn toàn”, về mặt kỹ thuật, nó vẫn là Cấp độ 2 vì yêu cầu người lái phải đặt tay lên vô lăng và chú ý.
  • Ford BlueCruise, GM Super Cruise: Các hệ thống cho phép “rảnh tay” (hands-off) trên các tuyến cao tốc được lập bản đồ trước, nhưng vẫn yêu cầu “mắt nhìn đường” (eyes-on) thông qua camera theo dõi người lái.

CÁNH CỬA THAY ĐỔI CUỘC CHƠI: TỪ CẤP 2 LÊN CẤP 3

Cấp độ 3: Tự Động Hóa Có Điều Kiện (Conditional Driving Automation)

• Ai chịu trách nhiệm? Hệ thống (trong điều kiện cho phép).
• Mô tả: Hệ thống có thể đảm nhận toàn bộ nhiệm vụ lái và giám sát môi trường, cho phép người lái không cần nhìn đường (eyes-off). Tuy nhiên, người lái phải sẵn sàng nhận lại quyền điều khiển khi hệ thống yêu cầu. Cấp độ này chỉ hoạt động trong một Miền Thiết kế Vận hành (Operational Design Domain – ODD) cụ thể, ví dụ như lái xe trên cao tốc trong điều kiện thời tiết tốt và tốc độ dưới 60 km/h.
• Ví dụ thực tế: Mercedes-Benz DRIVE PILOT trên các dòng S-Class và EQS. Đây là hệ thống Cấp độ 3 thương mại đầu tiên được cấp phép tại một số khu vực ở Đức và Mỹ. Khi được kích hoạt trong cảnh tắc đường trên cao tốc, người lái có thể hợp pháp xem phim hoặc làm việc khác.

Cấp độ 4: Tự Động Hóa Cao (High Driving Automation)

• Ai chịu trách nhiệm? Hệ thống.
• Mô tả: Hệ thống có thể tự lái hoàn toàn và tự xử lý mọi sự cố trong ODD đã định trước mà không cần sự can thiệp của con người. Nếu hệ thống gặp phải tình huống ngoài ODD (ví dụ: đi ra khỏi khu vực được lập bản đồ), nó có khả năng tự đưa xe vào trạng thái an toàn (ví dụ: tấp vào lề và dừng lại). Trong các xe Cấp độ 4, có thể không cần vô lăng hoặc bàn đạp khi hoạt động trong ODD của nó.
• Ví dụ thực tế:
  • Robotaxi của Waymo (Google): Hoạt động tại các thành phố như Phoenix, San Francisco mà không cần tài xế an toàn.
  • Robotaxi của Cruise (General Motors): Tương tự Waymo, cung cấp dịch vụ taxi không người lái trong các khu vực địa lý được xác định rõ.

Cấp độ 5: Tự Động Hóa Hoàn Toàn (Full Driving Automation)

• Ai chịu trách nhiệm? Hệ thống 100%.
• Mô tả: Đây là “chén thánh” của xe tự hành. Hệ thống có thể thực hiện mọi nhiệm vụ lái xe, trên mọi con đường, trong mọi điều kiện mà một người lái xe có kinh nghiệm có thể làm được. Không có giới hạn về ODD. Những chiếc xe này chắc chắn sẽ không có vô lăng hay bàn đạp.
• Ví dụ thực tế: Hiện tại chưa tồn tại. Đây vẫn là mục tiêu cuối cùng mà các nhà phát triển đang hướng tới.

Bảng Tóm Tắt Nhanh

Kết luận

Việc hiểu rõ 6 cấp độ tự hành của SAE không chỉ là kiến thức kỹ thuật, nó còn là nền tảng để trở thành một người tiêu dùng thông thái và một người tham gia giao thông có trách nhiệm trong kỷ nguyên công nghệ. “Vạch phân cách” giữa Cấp độ 2 và Cấp độ 3 là quan trọng nhất, bởi nó đánh dấu sự chuyển giao trách nhiệm pháp lý và an toàn từ con người sang máy móc.

Sự nhầm lẫn giữa các hệ thống chỉ “hỗ trợ” (Cấp độ 2) và các hệ thống “thực sự tự hành” (Cấp độ 3 trở lên) là một trong những vấn đề phổ biến nhất hiện nay. Chính vì vậy, trong bài viết tiếp theo, chúng ta sẽ mổ xẻ sâu hơn về lằn ranh này qua chủ đề: “Phân biệt giữa ADAS và Tự hành thực sự: Tại sao giữ làn đường không phải là tự hành hoàn toàn?”