Trong thế giới công nghệ tốc độ cao, đôi khi tham vọng vượt quá giới hạn an toàn, để lại những bài học đắt giá. Câu chuyện về Uber ATG là một minh chứng hùng hồn, nơi khát vọng tiên phong va chạm với thực tế khắc nghiệt, đỉnh điểm là vụ tai nạn bi thảm ở Tempe, Arizona. Bài viết này sẽ phân tích chi tiết hành trình của Uber ATG, từ áp lực sinh tồn đến những sai lầm hệ thống, và di sản không thể quên đã định hình lại toàn bộ cuộc đua xe tự hành.
1: Đêm định mệnh ở Tempe, Arizona và dấu mốc của ngành xe tự hành
Ngày 18 tháng 3 năm 2018, một sự kiện đã xảy ra tại Tempe, Arizona, làm thay đổi vĩnh viễn quỹ đạo phát triển của ngành công nghiệp xe tự hành. Một chiếc Volvo XC90 thử nghiệm của Uber, đang hoạt động ở chế độ tự hành, đã va chạm với bà Elaine Herzberg khi bà đang dắt xe đạp băng qua đường. Vụ tai nạn này không chỉ cướp đi một sinh mạng mà còn là chất xúc tác cho một cuộc đánh giá lại sâu rộng về các quy trình an toàn, đạo đức công nghệ và trách nhiệm của các công ty phát triển xe tự hành.
Câu chuyện của Uber ATG (Advanced Technologies Group) không chỉ là câu chuyện về một thất bại công nghệ. Đó là một nghiên cứu điển hình về cách áp lực kinh doanh, văn hóa doanh nghiệp và những thách thức kỹ thuật phức tạp đã hội tụ, dẫn đến một thảm kịch không thể tránh khỏi và những bài học mang tính nền tảng cho toàn ngành.
2: Bối cảnh và Động lực – Áp lực “sinh tử” thúc đẩy Uber vào cuộc đua
Để hiểu được mức độ rủi ro mà Uber đã chấp nhận với dự án ATG, cần phải xem xét bối cảnh kinh doanh cạnh tranh gay gắt của họ.
Mối đe dọa mô hình kinh doanh truyền thống
Vào giữa những năm 2010, Uber, dưới sự điều hành của cựu CEO Travis Kalanick, đã thống trị thị trường gọi xe toàn cầu. Tuy nhiên, Kalanick nhận thức rõ một mối đe dọa tiềm tàng: sự phát triển của công nghệ xe tự hành. Nếu các đối thủ như Waymo (từ Google) thành công trong việc triển khai dịch vụ gọi xe không tài xế, mô hình kinh doanh cốt lõi của Uber, vốn phụ thuộc vào hàng triệu tài xế, sẽ đối mặt với rủi ro bị thay thế hoặc trở nên lỗi thời.
Kalanick được cho là đã tuyên bố rằng nếu Uber không phát triển công nghệ xe tự hành, họ sẽ “chết” trong tương lai. Nhận định này đã tạo ra một áp lực khổng lồ để Uber phải lao vào cuộc đua này bằng mọi giá, đẩy nhanh tiến độ nghiên cứu và phát triển.
Chiến lược “đi tắt đón đầu” và những tranh cãi ban đầu
Để nhanh chóng xây dựng năng lực, Uber đã thực hiện hai động thái chiến lược:
- Chiêu mộ nhân tài: Năm 2015, Uber đã chiêu mộ một đội ngũ lớn các nhà nghiên cứu và kỹ sư từ Trung tâm Robot Quốc gia của Đại học Carnegie Mellon, một trung tâm nghiên cứu robot hàng đầu thế giới.
- Thâu tóm Otto: Năm 2016, Uber thâu tóm Otto, một startup xe tải tự hành non trẻ với giá ước tính 680 triệu USD. Đáng chú ý, Otto được thành lập bởi Anthony Levandowski, một cựu kỹ sư chủ chốt của dự án xe tự hành Google (nay là Waymo).
Thương vụ Otto nhanh chóng dẫn đến một vụ kiện lớn khi Waymo cáo buộc Levandowski đã đánh cắp hàng ngàn tài liệu mật của họ trước khi rời đi. Vụ kiện này cuối cùng được giải quyết ngoài tòa án với việc Uber phải trả cho Waymo một lượng cổ phiếu trị giá khoảng 245 triệu USD. Vụ việc này đã đặt ra những câu hỏi nghiêm túc về đạo đức và phương pháp cạnh tranh của Uber ngay từ giai đoạn đầu phát triển ATG.
3: Thảm kịch Tempe – Phân tích nguyên nhân và trách nhiệm theo báo cáo NTSB
Vụ tai nạn tại Tempe, Arizona, là một trường hợp nghiên cứu phức tạp về các thất bại hệ thống, được NTSB phân tích chi tiết.
Diễn biến vụ tai nạn và vai trò của hệ thống xe tự hành
Vào thời điểm va chạm, chiếc Volvo XC90 thử nghiệm của Uber đang di chuyển ở tốc độ khoảng 69 km/h. Bà Elaine Herzberg đang dắt xe đạp băng qua đường từ bên trái của xe. Tài xế an toàn trên xe là Rafaela Vasquez.
Theo báo cáo cuối cùng của NTSB, hệ thống xe tự hành của Uber đã phát hiện ra bà Herzberg từ khoảng 5.6 giây trước khi va chạm. Trong khoảng thời gian đó, hệ thống đã phân loại đối tượng này theo nhiều cách khác nhau: từ một vật thể không xác định, sang một phương tiện, rồi một chiếc xe đạp. Đáng chú ý, phần mềm đã không thể phân loại nhất quán đối tượng là người đi bộ đang có nguy cơ va chạm.
Phân tích các yếu tố dẫn đến thất bại hệ thống
Báo cáo của NTSB đã chỉ ra một loạt các lỗi hệ thống phức tạp:
- Hạn chế của phần mềm xe tự hành: Hệ thống của Uber được lập trình để yêu cầu mức độ tự tin cao về mối nguy hiểm trước khi kích hoạt phanh khẩn cấp. Theo NTSB, “Hệ thống tự hành của Uber không có khả năng phân loại chính xác đối tượng là người đi bộ cho đến khoảng 1.5 giây trước va chạm và không được thiết kế để kích hoạt phanh khẩn cấp trong điều kiện đó.”
- Vô hiệu hóa hệ thống an toàn của xe: Hệ thống phanh khẩn cấp tự động (AEB) của Volvo, trang bị tiêu chuẩn trên chiếc xe, đã bị vô hiệu hóa bởi phần mềm của Uber để tránh xung đột với hệ thống tự hành. Điều này có nghĩa là ngay cả khi phần mềm tự hành không hành động, hệ thống an toàn của nhà sản xuất cũng không thể can thiệp.
- Lỗi giám sát của tài xế an toàn: Tài xế an toàn, Rafaela Vasquez, được ghi nhận là đã không giám sát con đường một cách hiệu quả. Dữ liệu từ camera trong xe cho thấy cô đã nhìn xuống khu vực điều khiển trung tâm trong hơn 1/3 thời gian của chuyến đi và chỉ nhìn lên đường 0.5 giây trước khi va chạm.
- Thiếu sót trong quy trình vận hành: Uber đã giảm số lượng tài xế an toàn trong xe từ hai xuống còn một người trong các thử nghiệm công cộng. NTSB kết luận rằng nếu có hai người, khả năng một người kịp thời can thiệp sẽ cao hơn. Ngoài ra, các quy trình đào tạo và giám sát tài xế an toàn cũng bị đánh giá là chưa đủ nghiêm ngặt.
Kết luận của NTSB về trách nhiệm:
NTSB kết luận rằng “nguyên nhân có thể xảy ra của vụ tai nạn là sự mất khả năng nhận thức của tài xế giám sát phương tiện và việc hệ thống điều khiển vận hành tự động không thể phát hiện và phân loại chính xác người đi bộ.” Báo cáo cũng nhấn mạnh vai trò của văn hóa an toàn không đầy đủ của Uber ATG và việc cơ quan quản lý nhà nước không giám sát đầy đủ các thử nghiệm xe tự hành.
4: Cải tổ và Rút lui – Nỗ lực tái định hướng dưới áp lực tài chính
Sau vụ tai nạn, Uber ATG đã phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng, dẫn đến những thay đổi sâu rộng.
Dưới triều đại Dara Khosrowshahi: Nỗ lực cải tổ văn hóa an toàn
Sau khi Travis Kalanick rời vị trí CEO, Dara Khosrowshahi lên nắm quyền và phải đối mặt với một nhiệm vụ khó khăn là khôi phục niềm tin và thay đổi văn hóa của Uber. Dưới sự lãnh đạo của Khosrowshahi, Uber ATG đã tạm dừng toàn bộ hoạt động thử nghiệm công cộng và thực hiện một cuộc đánh giá toàn diện về các quy trình an toàn. Họ đã công bố các báo cáo an toàn chi tiết hơn, tăng cường đào tạo tài xế an toàn và tái thiết lập một số giao thức an toàn.
Thách thức tài chính và áp lực từ thị trường
Mặc dù có những nỗ lực cải tổ, thực tế tài chính của Uber ATG vẫn là một gánh nặng lớn. Chương trình R&D xe tự hành đòi hỏi đầu tư hàng tỷ đô la và nhiều năm phát triển mà không có lợi nhuận rõ ràng. Uber ATG được báo cáo là đã “đốt” hàng trăm triệu đô la mỗi quý. Trong bối cảnh Uber đang nỗ lực đạt được lợi nhuận từ các mảng kinh doanh cốt lõi (gọi xe và giao đồ ăn), việc duy trì một dự án nghiên cứu tốn kém và rủi ro cao như ATG trở nên không bền vững.
Quyết định chiến lược: Bán mình cho Aurora
Vào tháng 12 năm 2020, Uber đã công bố một quyết định mang tính bước ngoặt: Uber bán ATG cho Aurora, một startup xe tự hành do các cựu lãnh đạo của dự án xe tự hành Google và Tesla đồng sáng lập. Trong thỏa thuận trị giá khoảng 4 tỷ USD, Uber đã chuyển giao toàn bộ hoạt động của ATG, bao gồm công nghệ và nhân sự, cho Aurora. Đổi lại, Uber nhận được 26% cổ phần trong Aurora và một khoản đầu tư 400 triệu USD.
Đây là một quyết định mang tính chiến lược của Dara Khosrowshahi, cho phép Uber thoát khỏi gánh nặng tài chính của một dự án R&D dài hơi, đồng thời vẫn giữ được một phần tiềm năng tăng trưởng trong tương lai của công nghệ xe tự hành thông qua việc sở hữu cổ phần trong một công ty chuyên biệt.
5: Di sản của Uber ATG – Những bài học không thể quên
Hành trình của Uber ATG là một câu chuyện phức tạp, để lại những bài học sâu sắc cho toàn ngành công nghiệp.
- Bài học 1: Văn hóa an toàn là tối quan trọng. Vụ tai nạn Tempe đã nhấn mạnh rằng trong lĩnh vực xe tự hành, an toàn không phải là một tính năng bổ sung mà là nền tảng không thể đàm phán. Một văn hóa doanh nghiệp ưu tiên tốc độ và tăng trưởng hơn quy trình an toàn có thể dẫn đến hậu quả thảm khốc.
- Bài học 2: Giới hạn của triết lý “Move fast and break things”. Phương châm đã giúp nhiều startup công nghệ thành công trong thế giới phần mềm đã chứng tỏ sự nguy hiểm khi áp dụng vào thế giới vật lý, nơi sai lầm có thể dẫn đến mất mạng.
- Bài học 3: Thách thức kỹ thuật và chi phí khổng lồ. Sự thất bại của Uber ATG, cùng với việc Argo AI đóng cửa sau đó, đã chứng minh rằng việc phát triển công nghệ tự hành Cấp độ 4/5 là một bài toán kỹ thuật phức tạp, đòi hỏi nguồn lực tài chính khổng lồ và một lộ trình phát triển kéo dài nhiều thập kỷ, vượt xa kỳ vọng ban đầu của nhiều người.
Di sản tích cực (nếu có): Dù bi kịch, những nghiên cứu và nhân sự tài năng từ ATG đã không biến mất. Họ đã hợp nhất vào Aurora, góp phần đẩy nhanh tiến độ phát triển công nghệ tự hành tại một công ty với văn hóa an toàn được xây dựng kỹ lưỡng hơn. Vụ tai nạn Tempe cũng đã buộc toàn bộ ngành công nghiệp phải nghiêm túc hơn với các tiêu chuẩn an toàn, quy trình thử nghiệm và trách nhiệm đạo đức.
6: Bài học từ đống tro tàn của tham vọng
Câu chuyện của Uber ATG là một lời nhắc nhở mạnh mẽ về ranh giới mong manh giữa tham vọng công nghệ và trách nhiệm xã hội. Tên lửa tỷ đô của họ đã không bao giờ bay vào quỹ đạo như kỳ vọng, nhưng vụ việc bi thảm đó đã buộc cả ngành công nghiệp phải đối mặt với thực tế nghiệt ngã: công nghệ tự hành là một cuộc marathon, không phải chạy nước rút.
Di sản lớn nhất của Uber ATG không phải là những dòng code họ đã viết hay những chiếc xe họ đã thử nghiệm. Đó là những bài học xương máu về an toàn, đạo đức và sự khiêm tốn mà họ đã buộc cả thế giới phải học lại. Từ trong đống tro tàn của sự thất bại, một tiêu chuẩn mới về trách nhiệm đã nảy sinh, định hình một con đường thận trọng hơn cho tương lai của xe tự hành.
