Tại sao TuSimple thất bại? Phân tích cú sụp đổ của kẻ tiên phong xe tải tự hành

1: Giấc mơ về những Xa lộ không người lái

Những ai đã từng lái xe xuyên nước Mỹ về đêm đều sẽ hiểu. Cao tốc không chỉ là những dải nhựa đường. Nó là một dòng sông ánh sáng bất tận, được tạo nên bởi hàng triệu chiếc đèn pha của những chiếc xe tải hạng nặng – những con cá voi thép đang vận chuyển huyết mạch của cả một nền kinh tế. Trong nhiều năm, tôi đã nhìn dòng sông đó và tự hỏi, khi nào những người lái trên đó không còn là con người? Khi nào những cỗ máy có thể đảm nhận cuộc hành trình đơn độc và mệt mỏi này, an toàn hơn, hiệu quả hơn?

TuSimple đã không chỉ hỏi, họ đã lao vào biến giấc mơ đó thành hiện thực với một tốc độ và tham vọng chưa từng có. Và câu chuyện của họ, cũng giống như những con đường cao tốc, có cả những đoạn bằng phẳng đầy vinh quang, rực rỡ ánh đèn của sự công nhận, và cả những khúc cua bi kịch, tối tăm dẫn đến một tương lai bất định. Với tư cách là một người đã dõi theo họ từ những ngày đầu, đây là câu chuyện của tôi về họ.

2: Bình minh của một Titan – Nền tảng Công nghệ và Tầm nhìn

Để hiểu được sự trỗi dậy thần tốc của TuSimple, trước hết phải hiểu rằng họ đã giải quyết bài toán xe tải tự hành bằng một lăng kính hoàn toàn khác so với xe con. Họ không cố gắng dạy một chiếc xe cách đi siêu thị; họ dạy một cỗ máy 40 tấn cách chinh phục những con đường cao tốc.

Đặt cược vào “Đôi mắt” Thần sầu vượt xa 1000 mét

Điều khiến tôi ấn tượng đầu tiên về công nghệ của TuSimple là sự tập trung ám ảnh vào tầm nhìn xa. Hệ thống nhận thức (perception system) của họ được thiết kế để có thể “nhìn” và diễn giải con đường phía trước ở khoảng cách lên tới 1000 mét.

Con số này không phải là ngẫu nhiên. Nó đến từ những định luật vật lý không thể thay đổi. Một chiếc xe tải hạng 8 (Class 8) nặng 40 tấn, di chuyển ở tốc độ cao tốc (khoảng 105 km/h), cần một quãng đường phanh dài hơn rất nhiều so với một chiếc xe hơi. 1000 mét là “vùng an toàn” tối thiểu để bộ não AI có đủ thời gian phát hiện một chướng ngại vật, tính toán các phương án và thực hiện một hành động phanh hoặc chuyển làn một cách mượt mà, an toàn.

Để đạt được điều này, TuSimple đã không đặt cược vào một loại cảm biến duy nhất. Họ kết hợp sức mạnh của camera độ phân giải cao, có khả năng nhận dạng vật thể và màu sắc, với LiDAR tầm xa để đo khoảng cách chính xác và radar để hoạt động trong điều kiện thời tiết xấu. Theo quan điểm của tôi, cách tiếp cận đa cảm biến này ngay từ đầu đã cho thấy sự trưởng thành về mặt kỹ thuật của họ.

Bộ não AI được huấn luyện cho “Võ sĩ hạng nặng”

Lái một chiếc xe tải không chỉ là đi thẳng. Nó là một điệu vũ phức tạp của vật lý. Bộ não AI của TuSimple, ngay từ khi ra đời, đã được huấn luyện cho những thách thức độc nhất của một “võ sĩ hạng nặng”:

• Quán tính khổng lồ: Thuật toán phải học cách phanh sớm và tăng tốc một cách từ từ để tối ưu hóa việc sử dụng nhiên liệu và tránh hao mòn phanh, một trong những chi phí vận hành lớn nhất.
• Sự phức tạp của rơ-moóc: AI phải hiểu được động lực học của cả đầu kéo và rơ-moóc phía sau, đặc biệt là trong các thao tác vào cua hay chuyển làn.
• Các yếu tố môi trường: Hệ thống phải tính toán được tác động của những cơn gió tạt ngang mạnh trên các cây cầu hoặc các vùng đồng trống, một yếu tố có thể gây nguy hiểm chết người cho một chiếc xe có diện tích bề mặt lớn như xe tải.

Điều này cho thấy TuSimple không chỉ xây dựng một hệ thống tự hành chung chung, họ xây dựng một chuyên gia tự hành cho xe tải.

Tầm nhìn tham vọng: Mạng lưới Vận tải Tự hành (AFN – Autonomous Freight Network)

Tham vọng của TuSimple chưa bao giờ chỉ dừng lại ở việc bán công nghệ. Tầm nhìn lớn của họ, thứ đã thu hút hàng tỷ đô la từ các nhà đầu tư, chính là Mạng lưới Vận tải Tự hành (AFN).

Hãy hình dung về nó như một “hệ điều hành” cho ngành logistics 4.0. AFN là một hệ sinh thái bao gồm ba trụ cột:

1. Xe tải tự hành Cấp 4: Những chiếc xe được sản xuất hàng loạt bởi các đối tác OEM (như Navistar), tích hợp sẵn công nghệ của TuSimple.
2. Các tuyến đường cao tốc đã được số hóa: TuSimple đã đi trước và lập bản đồ độ nét cao cho hàng ngàn dặm đường cao tốc huyết mạch, tạo ra các “làn đường ảo” an toàn cho xe tự hành hoạt động.
3. Các trạm trung chuyển (terminals) chiến lược: Các trạm này được đặt gần các cao tốc, nơi tài xế con người sẽ lái xe từ kho hàng đến trạm, giao rơ-moóc cho xe tự hành, và xe tự hành sẽ đảm nhận chặng đường dài nhất, nhàm chán nhất trên cao tốc. Ở đầu bên kia, một tài xế khác sẽ nhận lại và hoàn thành “chặng cuối”.

Đây là một tầm nhìn toàn diện, giải quyết một bài toán kinh tế thực sự, hứa hẹn một tương lai vận tải hiệu quả và rẻ hơn. Và trong một thời gian, họ đã tiến rất gần đến việc biến nó thành hiện thực.

3: Chặng đường Vinh quang – Từ Kỳ lân đến Sàn chứng khoán

Giai đoạn từ 2019 đến 2021 là thời kỳ hoàng kim của TuSimple. Họ dường như không thể bị ngăn cản.

Những cú bắt tay với các Gã khổng lồ

Một startup công nghệ có thể có những thuật toán tốt nhất, nhưng nếu không có sự công nhận từ những “người gác đền” của ngành công nghiệp, nó sẽ mãi chỉ là một dự án phòng lab. TuSimple đã vượt qua rào cản này một cách ngoạn mục. Họ đã ký kết được các thỏa thuận hợp tác và thí điểm với những cái tên lớn nhất:

• Vận tải: UPS, một trong những công ty logistics lớn nhất thế giới, đã không chỉ hợp tác mà còn đầu tư vào TuSimple. McLane, một nhánh của Berkshire Hathaway, cũng tham gia vào mạng lưới AFN.
• Sản xuất: Cú bắt tay chiến lược với Navistar (một phần của Traton Group, thuộc Volkswagen) để cùng nhau phát triển và sản xuất hàng loạt những chiếc xe tải được thiết kế để tự hành ngay từ nhà máy là một bước đi cực kỳ quan trọng. Họ cũng có những thỏa thuận tương tự với Scania ở châu Âu.

Những mối quan hệ này là một sự bảo chứng bằng vàng cho công nghệ và tầm nhìn của TuSimple.

Khoảnh khắc lịch sử: Cú “Driver Out” trên đường công cộng

Và rồi, vào một đêm tháng 12 năm 2021, họ đã làm được điều mà trước đó chỉ tồn tại trong các video mô phỏng. TuSimple đã thực hiện thành công một chuyến đi hoàn toàn tự hành, không có bất kỳ tài xế an toàn nào trong cabin (Driver Out), trên một quãng đường công cộng dài 80 dặm (khoảng 129 km) ở Arizona, từ một sân ga xe lửa ở Tucson đến một trung tâm phân phối ở Phoenix. Chiếc xe đã tự mình điều hướng trên các con phố bề mặt, ra vào cao tốc, chuyển làn và đến đích an toàn.

Tôi nhớ rất rõ khoảnh khắc xem đoạn video đó. Nó không chỉ là một video demo được trau chuốt. Nó là một lời tuyên bố đanh thép rằng tương lai đã đến. Đó là khoảnh khắc TuSimple từ một công ty công nghệ hứa hẹn trở thành một người tiên phong thực thụ, một người đã chứng minh cho cả thế giới thấy an toàn xe tải tự hành là điều khả thi.

Lên Sàn Nasdaq: Đỉnh cao danh vọng

Tháng 4 năm 2021, trên đỉnh cao của sự công nhận, TuSimple IPO thành công trên sàn chứng khoán Nasdaq, trở thành công ty xe tải tự hành đầu tiên niêm yết công khai tại Mỹ. Ở thời kỳ đỉnh cao, công ty được định giá hơn 8 tỷ USD. Họ dường như đã có cả thế giới trong tay. Nhưng cũng chính từ đỉnh cao đó, bi kịch bắt đầu manh nha.

4: Bi kịch của một Vương quốc Bị chia rẽ – Khi Con người thất bại, không phải Công nghệ

Sự sụp đổ của TuSimple tại thị trường Mỹ không đến từ một tai nạn thảm khốc hay một thất bại về công nghệ. Nó đến từ bên trong.

“Nội chiến” trong Ban lãnh đạo và sự trở lại của Vị vua bị phế truất

Nội bộ của TuSimple trong giai đoạn 2022-2023 giống như một bộ phim cung đấu thời hiện đại. Những xung đột và bất đồng trong ban lãnh đạo đã lên đến đỉnh điểm vào tháng 10 năm 2022, khi Hội đồng quản trị bất ngờ sa thải người đồng sáng lập và CEO, Hou Xiaodi. Nhưng chỉ một thời gian ngắn sau, trong một cuộc lật đổ ngoạn mục, Hou đã tập hợp đủ sự ủng hộ từ các cổ đông lớn để giành lại quyền kiểm soát và sa thải ngược lại chính những người đã sa thải mình. Cuộc “nội chiến” này đã làm công ty tê liệt, mất phương hướng và bào mòn niềm tin của các nhà đầu tư và đối tác.

Bóng ma Địa chính trị và những cáo buộc

Vấn đề càng trở nên phức tạp hơn bởi yếu tố địa chính trị. Với nguồn gốc từ Trung Quốc và một đội ngũ hoạt động song song ở cả hai nước, TuSimple đã lọt vào tầm ngắm của Ủy ban Đầu tư Nước ngoài tại Hoa Kỳ (CFIUS). Đã có những cuộc điều tra và những lo ngại về việc liệu công ty có chuyển giao công nghệ nhạy cảm được phát triển ở Mỹ cho công ty con ở Trung Quốc hay không, một bê bối TuSimple tiềm tàng. Áp lực chính trị này đã tạo ra một đám mây đen bao trùm lên hoạt động của công ty tại Mỹ.

Những cuộc “ly hôn” đắt giá

Sự bất ổn trong ban lãnh đạo và những rủi ro địa chính trị đã dẫn đến một hậu quả tất yếu: sự sụp đổ của các mối quan hệ đối tác. Đòn giáng mạnh nhất đến vào cuối năm 2022, khi Navistar chính thức tuyên bố chấm dứt liên minh chiến lược để cùng sản xuất xe tải tự hành. Mất đi đối tác sản xuất OEM quan trọng nhất tại Mỹ, tầm nhìn về mạng lưới AFN của TuSimple gần như đã sụp đổ theo.

Kết cục buồn: Rời bỏ Nasdaq và rút lui khỏi nước Mỹ

Sau một năm đầy biến động, đối mặt với giá cổ phiếu lao dốc và mất đi các đối tác chiến lược, TuSimple đã đi đến một quyết định đau đớn. Đầu năm 2024, họ tuyên bố sẽ hủy niêm yết khỏi sàn Nasdaq và tái cấu trúc lại hoạt động, sa thải phần lớn nhân viên tại Mỹ để tập trung vào thị trường châu Á – Thái Bình Dương. Giấc mơ Mỹ đã kết thúc.

Theo quan điểm của tôi, bi kịch của TuSimple là một câu chuyện kinh điển về việc công nghệ đi trước quản trị. Họ đã giải được bài toán khó về AI và vật lý, nhưng lại thất bại trước bài toán về con người, về lòng tin, về văn hóa doanh nghiệp và về sự phức tạp của chính trị toàn cầu. Công nghệ của họ là thật, nhưng những thách thức của con người cũng rất thật, và đáng buồn thay, nó đã chiến thắng.

5: Bài học từ đống tro tàn của Kẻ tiên phong

Sự trỗi dậy và sụp đổ của TuSimple để lại những bài học vô giá.

• Bài học 1: Công nghệ không thể chiến thắng một mình. Một hệ thống AI dù thông minh đến đâu cũng không thể cứu vãn một công ty bị tàn phá bởi xung đột nội bộ. Quản trị doanh nghiệp minh bạch, chiến lược kinh doanh bền vững và sự lãnh đạo ổn định cũng quan trọng không kém, nếu không muốn nói là hơn.
• Bài học 2: Địa chính trị là một biến số không thể bỏ qua trong thế kỷ 21. Đối với các công ty công nghệ cao có nguồn gốc hoặc hoạt động ở cả Mỹ và Trung Quốc, việc điều hướng môi trường chính trị phức tạp không còn là một lựa chọn, mà là một bài toán sống còn.
• Bài học 3: Con đường thương mại hóa gập ghềnh hơn tưởng tượng. “Tôi tin rằng TuSimple, cũng như Argo AI, đã cho thấy một sự thật phũ phàng: khoảng cách giữa một bản demo công nghệ ấn tượng và một mạng lưới vận tải có lợi nhuận ở quy mô lớn là một ‘vực thẳm tử thần’ (valley of death) mà rất nhiều startup đã rơi xuống.”

Di sản của TuSimple là gì? “Dù thất bại trên thị trường Mỹ, di sản của TuSimple vẫn không thể bị xóa nhòa. Họ đã chứng minh cho cả thế giới thấy rằng xe tải tự hành Cấp 4 không phải là khoa học viễn tưởng. Họ đã đặt ra một tiêu chuẩn kỹ thuật, thực hiện những chuyến đi ‘driver-out’ lịch sử và buộc cả ngành logistics phải nghiêm túc suy nghĩ về một tương lai tự động.”

6: Tương lai của những Xa lộ vẫn ở phía trước

Sự rút lui của TuSimple khỏi Mỹ không phải là dấu chấm hết cho cuộc cách mạng vận tải tự hành. Các đối thủ khác như Aurora, Kodiak, và Waymo Via vẫn đang tiếp tục cuộc đua, có lẽ với một sự thận trọng và thực tế hơn.

Giấc mơ về những xa lộ không người lái không chết. Nó chỉ tạm thời bị trì hoãn bởi những thực tại phũ phàng của thế giới con người.

Câu chuyện của TuSimple là một lời nhắc nhở rằng trong mọi cuộc cách mạng vĩ đại, sẽ luôn có những người tiên phong gục ngã để những người đi sau có thể học hỏi và tiến xa hơn. Họ đã vẽ nên một phần quan trọng của tấm bản đồ tương lai, dù chính họ không thể đến được vùng đất hứa. Và với tư cách là một người đã dõi theo hành trình của họ từ đầu, tôi vừa cảm thấy tiếc nuối cho một tiềm năng bị bỏ lỡ, vừa biết ơn vì những bài học vô giá mà họ đã để lại cho hành trình chinh phục những con đường cao tốc của nhân loại.